Nieuw in collectie door Ive Stevenheydens #7 – Gabriel Lester & Patricia Werneck Ribas

Woensdag 6 maart presenteert LI-MA in LAB111 weerom een editie van New Art on Screen. Het evenement plaatst nieuwe werken die LI-MA onlangs in de collectie opnam in de spotlights. New Art on Screen kent geen strikt thematisch kader. Liever presenteren we ook deze keer een bont programma. Op die manier illustreren de vier uiteenlopende werken de diversiteit van LI-MA's collectie. 

Voor de gelegenheid pende curator en schrijver Ive Stevenheydens persoonlijke beschouwingen neer over Gabriel Lesters Dig It en Patricia Werneck Ribas' Para M (To M), beide kakelvers in onze collectie. Eerder schreef hij al over twee werken die we 6 maart vertonen: Arno Coenen & Rodger Werkhovens Let’s Be Friends (2022, 8min) en Natalia Jordanovas Visits to Other Possible Worlds (2022, 22min). Over die laatste twee werken lees je Ive's beschouwing helemaal beneden. 

Gabriel Lester
Dig It
2023, 22'40"

Heel wat gebeurtenissen inspireerden de kunstenaar, filmmaker en uitvinder Gabriel Lester (°1972, Amsterdam) tot het maken van Dig It. Zijn speelse korte film vormt een ode aan de vriendschapsrelatie tussen de barones Pannonica de Koenigswarter-Rothschild, en de jazzmuzikant Thelonius Sphere Monk. Daarnaast is het een ontroerende lofzang op kameraadschap en de schoonheid en fragiliteit van het leven in het algemeen.

Nog voor de hipsters en ook een flinke tijd voor de beatniks en de hippies was er zoiets als de hep cats. Dit in Amerika vaak voorkomende type vormde in de jaren 1940 en '50 een belangrijke subculturele beweging in de steden. Hep cats - een term die uit het Afrikaans-Amerikaanse jargon stamt - werden geassocieerd met een onmetelijke liefde voor jazzmuziek en een hang naar het roken of anders consumeren van marihuana. Al een decennium voor de bloei van de popmuziek en -cultuur waren deze kids vrijgevochten. Ze verzetten zich niet alleen tegen de conventies van de maatschappij. De hep cats kenden ook een ongebreidelde creatieve output.

Een held of een icoon onder hen was Thelonious Sphere Monk (°1917, Rocky Mount - † 1982, Englewood). De man die een flink aantal standards aan het jazzrepertoire wist toe te voegen - denk maar aan Straight, No Chaser; Well, You Needn't; en zeker ook Blue Monk - was een van de meest populaire muzikanten van zijn generatie in het genre (enkel Duke Ellington werd vaker geregistreerd en - op vinyl en shellac - uitgebracht). Monk was ook een opvallende figuur, want hij toonde zich meestal in een bijzondere outfit - van blits pak tot oriëntaals aandoende uitdossing. Ook droeg hij niet zelden extravagante zonnebrillen en hoeden. Thelonious Monk kende tragische laatste jaren. In het decennium voor zijn dood tot begin jaren 1980 trad hij zelden op. Hij leed naar verluidt aan een psychische ziekte. (Mogelijk een bipolaire stoornis of schizofrenie, maar dit is evenwel nooit heus bewezen. Wel was Monk in jarenlange behandeling en slikte hij antipsychotica alsook lithium).

Tot de nauwe entourage van Monk en de hep cats hoorde ook de barones Pannonica de Koenigswarter-Rothschild of kortweg Nica (°1913, Londen - † 1988, New York). Of beter: de dame was zowat de beschermengel van de hele groep en beweging. Afkomstig van een aristocratische Brits-Joodse familie, maakte Nica tijdens de Tweede Wereldoorlog eerst deel uit van het Vrije Franse Verzet. Omdat ze een vliegbrevet bezat, werkte ze als bode aan de zijde van de geallieerden. Ook deed ze dienst als lijkschouwer op het strijdtoneel. Later verhuisde Nica omwille van haar liefde voor jazzmuziek naar New York. Daar werd ze in de vroege jaren 1950 al snel de belangrijkste mecenas voor de Amerikaanse jazzgemeenschap. Ze kreeg dan ook de bijnaam 'bebop-barones' of 'jazzbarones' en had onder meer Charlie Parker (°1920, Kansas - † 1955, New York) en Monk onder haar beschermende vleugels. Nica en Monk ontmoetten elkaar voor het eerst in Parijs op het Salon du Jazz 1954. Ze zouden elkaar niet meer loslaten. Het was een wild en opwindend avontuur. Zo brachten ze samen in 1958 een handvol nachten in de gevangenis door wegens het bezit van marihuana. Nica verzorgde ook enkele hoezen en liner notes van Monks platen. Ook kocht ze kleding en instrumenten voor hem. Haar huis aan de Hudson River in Weehawken New Jersey - met een prachtig uitzicht op de skyline van Manhatten - werd vanaf de late jaren 1950 voor enkele decennia een ware hotspot voor jazzmuzikanten en hep cats. De baanbrekende componist en muzikant Monk trok zich de laatste jaren van zijn leven terug in Weehawken. Hij overleed er in 1982.

Al deze gebeurtenissen komen impliciet aan bod in Gabriel Lesters film Dig It. Lester neemt ons mee op een visuele trip die langzaam je brein binnendruppelt. We wanen ons in deze filmische stream of consciousness in de laatste droom van Monk, een plek waar ook de geest van Nica rondwaart. Een voice-over biedt een summiere inleiding op het verhaal van Nica en Monk. In het beeld zien we de naald van een pick-up. Op de achtergrond weerklinkt - ietwat krakerig en krasserig, als een echo uit een ver verleden - Monks sensuele Pannonica. Hij maakte die compositie in 1957 voor 'zijn' jazzbarones. Op de naald van de pick-up bevindt zich een Porphyrinia pannonica, een beestje dat tot de familie van de nachtvlinders behoort. Niet alleen is dit sierlijke exemplaar een naamgenoot van Nica (haar vader was een enthousiaste amateur-entomoloog), in Dig It vormt het ook een treffende metafoor voor de bende van weleer en hun activiteiten.

Lester hanteert somnolent beeldmateriaal: glanzende groeven van het vinyl, spiegelende golven van de Hudson River, de reflectie van Monk in het raam starend naar de skyline van New York. Zijn montage van deze muzikale trip is gestaag. Zo rijgt hij bevallige close-ups aan elkaar: van felle lipstick voorziene lippen, een bij op een bloem, de peinzende blik van Monk. Door Lesters troebele lens zien we herhaaldelijk Nica (gespeeld door Ella Wijnschenk-Oesterman) en Monk (Felix Burleson) flaneren door een tuin in volle bloei. Computeranimatie gaat hand in hand met footage dat Lester schoot in Nica's modernistische doch bescheiden villa, een plek waar Monk ook twintig jaar woonde, samen met zijn vrouw Nelie en hun twee kinderen. Die is bewoond door katten: ware reïncarnaties van de jazzcats van weleer. De kunstenaar en filmmaker mikt niet enkel op ontroering en mijmering, maar laat ook humor toe. Luister en kijk maar hoe mooi een kat piano spelen kan! Terwijl afwisselend verschillende uitvoeringen van Pannonica, quotes van Monk en verhalen van Nica weerklinken, weeft het dromerige Dig It een essayistisch portret van een bijzonder paar én van een buitengewone generatie. Het is ook een ode aan de muziek en de vriendschap, krachten die scheidslijnen tussen mensen moeiteloos weten te overstijgen. Nica vroeg graag aan jazzmuzikanten wat hun drie wensen zijn (in 2008 verschenen er 300 in het boek Three Wishes: An Intimate Look at Jazz Greats). Ook in de film spreken verschillende niet nader genoemde personen hun wens uit (of zijn het de katten die we in beeld zien?). Ook de kijker mag meespelen. Al in de eerste minuten van Dig It nodigen Nica en Lester ons van harte uit. "If you have three wishes to be instantly granted, what would you wish for?" 

Patricia Werneck Ribas
Para M (To M)
2023, 11' 51"

"In the bush, where I live, I hear echo's from your name." Wie is 'M' in Patricia Werneck Ribas' Para M (To M)? In haar korte essayistische film spreekt een vrouwenstem deze figuur direct aan. Toch geeft de kunstenaar en filmmaker niet letterlijk prijs om wie het gaat. 'M' lijkt voor Werneck Ribas veeleer een mechanisme: de overdracht van de ene koloniale overheerser naar de andere onderdrukkende macht. 'M' is in dit werk echter ook een verwijzing naar Maurits. Maurits, als in de naam Johan Maurits van Nassau-Siegen (°Dillenburg, 1604 – † Berg und Tal, 1679). Bijgenaamd 'de Braziliaan', trok deze graaf en later vorst van het Duitse Nassau-Siegen, in 1636 met drieduizend manschappen naar Brazilië. Als gouverneur van de West-Indische Compagnie vestigde hij zich in de deelstaat Pernambuco, om preciezer te zijn in de huidige hoofdstad Recife. Hij bouwde er zijn paleis Vrijburg en richtte er een parlement op. In de jaren 1630-1654 stond de noordkust van Brazilië bekend als Nederlands-Brazilië. En Recife heette destijds Mauritsstad. Johan Maurits van Nassau-Siegen onderhield een stevige koloniale band met het Afrikaanse continent voor de invoer van (extra) slaven (met name in Angola werden vaak mensen 'geplukt' om in Brazilië in de suikerrietteelt te dienen). Later werden de Nederlanders uit de streek verdreven, een samenwerking van lokale rebellen en het Portugese leger. De Portugezen zouden echter, net zoals in de rest van het land sinds 1500, er nog ruim twee eeuwen de koloniale scepter zwaaien (pas in 1822 verklaarde Brazilië zichzelf onafhankelijk). Patricia Werneck Ribas (°1972, Brazilië) herinnert in Para M (To M) aan al deze gebeurtenissen. De Portugese voice-over verhaalt over de prestaties en de verworvenheden van de Nederlandse kolonisator: het documenteren van exotische planten, het ontwikkelen van geneeskrachtige kruiden als medicatie, het bouwen van infrastructuur. Ondersteund door een dreigende soundtrack - een aanhoudende drone plus geluiden van de jungle - zien we exotische planten, fruit en insecten passeren. Drie vrouwelijke performers komen herhaaldelijk in beeld. Ze dansen in verschillende settings. In een jeansoverall zien we ze schokkend, verwrongen en bevend gesticuleren. Hun gezichten zijn met make-up besmeurd, iets dat aan de grimas van een clown denken doet. Later staan deze vrouwen in een kring, hun rug naar de kijker gekeerd. Of nog: in feestkledij, wanneer ze sierlijk en sensueel op het strand dartelen, spelend met serpentines. Veeleer somber van aard, ontpopt Para M (To M) zich langzaam tot een complexe en poëtische filmessay. Is een betere toekomst slechts een illusie? "All you wanted was to tame me by oppressing and commanding (...) But History here will not end".

Eerder schreef Ive Stevenheydens al over Patricia Werneck Ribas' film The Possessed (2022, 16' 19").

Arno Coenen & Rodger Werkhoven
Let’s Be Friends
2022, 7' 52"

Het kunstenaarsduo Arno Coenen & Rodger Werkhoven gaat met hun tumulteuze, vaak grappige en soms verontrustende Let’s Be Friends in op onze relatie met artificiële intelligentie. Hun werk doopten ze trots als de "eerste door AI gegenereerde, geanimeerde en ‘ingesproken’ kortfilm ter wereld". Na grote successen te oogsten op internationale festivals, beleeft het werk 6 maart zijn Amsterdamse première.

Lees hier Ive's tekst.

Natalia Jordanova
Visits to Other Possible Worlds
2022, 21'37"

Ook Natalia Jordanova kaart in Visits to Other Possible Worlds (2022, 21'37") enkele brandend actuele thema's aan. In haar geboorteland Bulgarije bezoekt ze onder meer een verlaten kerk en de maker van een menselijk aandoende robot. Haar audiovisuele essay, hetgeen de kunstenaar recentelijk op een update trakteerde, zet een reflectie op over de relatie tussen religie en technologie.

Lees hier Ive's tekst.

LI-MA Presents: New Art on Screen, woensdag 6 maart 2024 in LAB111, Amsterdam. Werken: Patricia Werneck Ribas, Para M (To M); Natalia Jordanova, Visits to Other Possible Worlds; Gabriel Lester, Dig It; Arno Coenen & Rodger Werkhoven,  Let’s Be Friends.