Nieuw in collectie door Ive Stevenheydens #5

Proloog

Deze ‘Nieuw in collectie’ is geïnspireerd door de speciale editie uit de reeks LI-MA Presents: Digital Trees and Talking Machines die op 24 juni 2023 in Charleroi (BE) te beleven is, als onderdeel van Festival Canaux, Pays Bas x Pays-Noir. Voor het programma koos Sanneke zes kunstwerken uit de collectie van LI-MA. Samen vormen zij een kleurrijke stoet van analoge trucs en digitale technieken die de bestaande grenzen van het natuurlijke en het kunstmatige doorbreekt. 

Vanuit dit vetrekpunt beschouwt Ive twee award-winning werken - het eerste is van kunstenaarsduo  Arno Coenen & Rodger Werkhoven (onderdeel van het programma van 24 juni), het tweede van Zeno van den Broek.

Ive’s beschouwing 

"ArtificiaI Intelligence gaat banen schrappen, werkloosheid creëren en de wereldwijde beroepsbevolking ontwrichten", "AI zal inkomensongelijkheid, armoede en dakloosheid versnellen", "AI zal verkeerde informatie, cyberoorlogvoering, sterkere vooringenomenheid en uiteindelijk massale systeemvernietiging creëren", of ook - en nog meer paniekeriger - ,"AI zal een bewuste, kwaadaardige 'algemene AI-motor' creëren die de mensheid zou kunnen vernietigen".

Dit zijn slechts enkele clichés die ik snel van het net plukte in discussieforums over AI. In 1955 kwam de Amerikaanse informaticus John McCarthy in zijn publicatie Proposal for the Dartmouth Summer Research Project On Artificial Intelligence met het begrip 'kunstmatige intelligentie' op de proppen. Hij stelde dat we kunnen spreken over zoiets wanneer "een machine zich net zo intelligent als een mens kan gedragen.”

Hoeven we zoveel decennia later nog steeds bang te zijn van Artificiële Intelligentie? Let’s Be Friends (2022, 7' 52") van Arno Coenen en Rodger Werkhoven plaatst dievraag aan de zijkant. Of is het net in het midden?

In hun korte, tumultueuze, verbijsterende en als een rollercoaster voortdenderende 'film' voeren ze een aantal 'personages' op die de kijker uitnodigen vriendjes met hen te worden. 'Film'? Is dit eigenlijk nog wel een film? Alle 'klassieke' elementen uit de cinematografie - camera, licht, geluid, acteurs, enzovoort - komen hier eigenlijk helemaal niet aan te pas.

Deze door de makers trots omschreven "eerste door AI gegenereerde, geanimeerde en ‘ingesproken’ kortfilm ter wereld" voert een aantal poppetjes op die de kijker direct toespreken. Ze lijken - bewust of toch niet? - op kunstenaars (die snor van Salvador Dalí!), filmpersonages (een tovenaar die lijkt op Gandalf uit Lord of the Rings), strip- en animatiefilmfiguren (Smurfen, Minions, Shrek) en politici (of is die zwaar opgemaakte AI-clown toch niet iets dat op Boris Johnson lijkt?). 

De figuren, hun gedrag en hun uitspraken schipperen tussen amusant, ontroerend, lachwekkend en schrikbarend. In het Engels (of beter: Amerikaans), Nederlands (Vlaams) en Duits (Berlijns) spreken ze de kijker direct toe. "I have been trough all it before. First you invented me and then you all started acting all scared of me. Remember? The next moment you all decided to agree I don't even exist!" Het beeld stoort, ruist, bibbert en hapert. Het geluid volgt eenzelfde patroon, boordevol twists en glitches.

Let’s Be Friends laat volmondig de creatieve spierballen rollen, bulkt van de meta-ironie en lijkt bovendien het schot tussen 'echt' en 'artificieel' op te willen heffen. Ook deze personages klagen immers vooral, net zoals 'echte' mensen.
Hebben we binnenkort zoiets als werkloze AI personages? "I will make you a famous artist. It will be so much fun. Can I come home with you now please?"

Let’s Be Friends won in 2023 terecht de prijs van de Oecumenische Jury op het 69ste Short Film Festival Oberhausen.

Als tweede werk in deze reeks kozen wij From Voice To Pulse (2022, 10’44’’) van kunstenaar en componist Zeno van den Broek (°1982, Rotterdam). 

In 1974 publiceert de Franse schrijver en denker Georges Perec zijn magnum opus Espèces d'Espaces (vertaald in het Nederlands als Ruimten Rondom). Daarin filosofeert hij vrijelijk: versnipperd, in zowat alle mogelijke richtingen, over de ruimte die ons omringt. Of beter: over wat er mogelijk in de 'leegte' binnen-in of omheen ons zou kunnen zitten. Perec's publicatie schenkt Zeno van den Broek gulle inspiratie voor zijn experimentele film/ muziekstuk/ muzikale gedicht/ digitale sonate.

De tekst in dit werk is geschreven door het open source taalmodel GPT-2 (Generative Pre-trained Transformer 2).  Als voornaamste input gaf van den Broek Espèces d'Espaces aan, naast diverse Wikipedia-pagina's met geschriften over ruimtelijke perceptie.

From Voice To Pulse vangt aan met een innemende ruis. Over het beeld 'zoeven' lijnen, streepjes en punten - dit ontstaat door de moiré patronen die ontstaan tussen de verschillende lagen van lijnen. Van onder naar boven. En andersom. Voor de ontwikkeling van de visuals liet Zeno van den Broek zich inspireren door het weefgetouw - het weefgetouw functioneerde als één van de allereerste analoge computers en vormt zo een brug tussen het fysieke en het digitale.

From Voice To Pulse bespeelt het spanningsveld tussen het digitale en het menselijke. De algoritmische percussie en de artificieel gegenereerde tekst wordt voorgedragen/ gezongen door Gagi Petrovic. Langzaam maar beslist trekt het tempo steeds strakker op. En naarmate de film vordert ontvouwt het digitale weefraam in beeld zich steeds fijner, steeds meer in detail. Digitale deeltjes en puntjes drijven van boven naar onder, van links naar rechts, enzovoort.

Inhoudelijk werpt From Voice to Pulse frisse, aangrijpende en soms ietwat akelige perspectieven op over de relatie tussen de mens en de machine, en over de (digitale) ruimtes die beiden innemen. 

From Voice to Pulse ging in première op het International Film Festival Rotterdam (IFFR) in 2023 en werd genomineerd voor een Tiger award voor beste korte film.